Naziv artprinta: "LEGENDA 6. APRILA": PRIČA O SLICI

Jutro je 6. aprila 1941. godine.

U grupi od osam jugoslovenskih lovaca koji su sa zemunskog aerodroma poleteli desetak minuta ranije, ovde, na nebu između Padinske skele i Besnog Foka sa desne, odnosno Opova, Sefkerina i Glogonja, sa leve obale reke Tamiš, oko 7 sati i 10 minuta se našla patrola od dva jugoslovenska "Meseršmita 109 E", Kraljevskih "Emila". U blizini "tamiške potkovice", u tmurno prolećno jutro, stupili su u vazdušnu borbu protiv daleko nadmoćnijeg neprijatelja. Za komandama ovih aviona, branitelja jugoslovenskog glavnog grada, našla su se dvojica naših junaka sa slike: pilot Miloš (Tadije) Žunjić, kapetan 1. klase, komandir 102. eskadrile 6. lovačkog puka, i njegov pratilac, pilot-narednik Đorđe (Svetozara) Stojanović.

Slika sugeriše da je vazdušni okršaj već okončan. Možemo u to pouzdano verovati jer su i ratne beleške agresorskih nemačkih pilota svedočile da se njihov prvi pobednički nalet toga dana na nebu iznad Beograda i njegovih predgrađa, sastavljen od više pojedinačnih i grupnih okršaja toga jutra, odvijao u periodu između 7:15 i 7:45. Umetnička vizija pred tobom, čitaoče ovih redova, je pokušaj da se realni događaji u toku tog jednog, posebnog okršaja na nebu 6. aprila ujutru – a u trajanju od dvadesetak minuta – sabiju u zamrznut prikaz scene. Ishod tog vazdušnog sukoba bio je sledeći: tri aviona u plamenu i dimu padaju ka zemlji. Avion komandira Žunjića je pogođen, ostavlja trag crnog dima i strmo pada ka zemlji prevrnuvši se na leđa. Junak naše priče, junak kome je ova slika i posvećena, uspeo je da iskoči iz svog plamenom i dimom zahvaćenog lovca i da otvori padobran. Njihavši se na gurtnama padobrana, jedini je svedok – i nažalost, onaj koji nije preživeo da posvedoči – daljim događajima; nastala je LEGENDA 6. APRILA. Umetnički prikaz omaža posvećenog smrtno stradalom komandiru, smestio ga je u kabinu njegovog lovačkog aviona, prikazanog u nekom mirnodopskom trenutku. Taj miroljubiv detalj, to podsećanje na junaka, smešteno je posred tog Danse Macabre, smrtonosnog plesa lovačkih aviona na nebu.

Ova umetnička vizija sremskog slikara Branka Oreščanina podseća mlađe naraštaje na to predanje, sa željom i misijom, da se hrabrost, odvažnost i umešnost pilota-lovca Miloša Žunjića nikada ne zaborave! Poginuo je deset dana pre svog 34. rođendana.

Sa zvukom sirena za uzbunu na zemunskom aerodromu oko 7:00 tog jutra, Miloš je poleteo na čelu svoje eskadrile, prethodno uzviknuvši, prema svedočenjima očevidaca: "Za mnom! Pali mašine i poleći po patrolama!". Nekoliko minuta kasnije, oko 7:05, četiri jugoslovenske patrole od po dva člana su se raštrkale na nebu zahvaljujući slaboj vidljivosti i nefunkcionisanju radio-veze. Par jugoslovenskih lovaca, Žunjić-Stojanović, stupio je u dejstvo, prethodno izdaleka uočivši mešovitu formaciju nemačkih aviona u prilazu Beogradu iz severnog pravca na visini od oko 3000 metara. Bilo ih je preko stotinu. Bile su tu dve isprepletane napadačke grupe: osnovnu, mešovitu, činila je grupa doletela sa austrijskih aerodroma [dvomotorni bombarderi "Hajnkel 111", "Dornijer 17" i "Junkers 88", uz obrušavajuće jednomotorne bombardere – "Štuke", praćeni od lovaca "Me-109 E" iz sastava nemačkog lovačkog gešvadera 54 (Jagdgeschwader / JG 54)] a drugu, čisto lovačku, činili su lovci nemačkog ratnog vazduhoplovstva (Luftwaffe) nešto ranije doletevši u beogradski rejon iz pravca Rumunije, sa aerodroma Deta udaljenog oko 35 km od rumunskog grada Temišvara. Bili su to "Meseri" žutih noseva, njih 67 ukupno, iz sastava JG 77 koji su pružali zaštitu svojim bombarderima sa vrha formacije, sa visine 4500-5000 metara.

Nemačke bombarderske kolone su se usmerile ka centru Beograda, ne menjavši kurs i visinu svog leta (na oko 2500-4000 metara), dok su nemački lovci sišli sa prvobitne visine, napadajući jugoslovenske odbrambene lovce sve do nivoa terena.

Komandir 102. eskadrile, Miloš Žunjić, kao vođa patrole je inicirao napad na agresora, i u vazdušnoj borbi uspeo da obori jednu nemačku "Štuku" koja je u desnom ponirućem zaokretu krenula ka zemlji. Ipak, uočen od strane nemačke lovačke pratnje, njegov "Meseršmit" biva zahvaćen protivničkom vatrom i pogođen. Još uvek u životu, Miloš uspeva da iskoči iz letelice, ali je prema jednoj verziji priče, neprijateljski pilot-lovac napravio zaokret i suprotno običajima ratovanja i postupcima prema nemoćnom protivniku, svojim avionom krenuo frontalno prema Milošu i mitraljirao ga dok se ovaj spuštao ka zemlji padobranom, pri tome smrtno ga ranivši.

Konkretan materijalni ili medicinski dokaz o tome nikada nije pronađen. Umetnička slika samo indicira tu mogućnost, i u kritičnoj sekundi koju slika ovekovečava, na nemačkom lovcu se ne vidi trenutak otvaranja vatre iz njegovih mitraljeza i topova.

Osim pojedinačnih iskaza, nema dokaza ni za ostatak priče. Miloš je, prema navodima, pao u reku Tamiš u blizini sela Glogonj. Navodno su ga iz vode izvukli banatski folksdojčeri, možda i tu konačno ga usmrtili udarcima vesla – ni za to ne postoje sigurni i provereni dokazi. Seljaci iz sela Glogonj su preneli njegovo telo u jednu šupu, pa ga je – priča kaže – učiteljica iz Sefkerina, sa grupom ljudi, sahranila na obližnjoj njivi. Tek u julu 1941. godine su njegovi posmrtni ostaci preneti na Novo groblje u Beogradu, zahvaljujući lokalnim meštanima i Miloševom stricu, Radomiru Žunjiću.

U isto vreme kada je i njegov komandir oborio svoju "Štuku", isti uspeh je ostvario i narednik Stojanović – pilotiravši svojim lovcem, "Meseršmitom 109" koji je nosio oznaku "L-44", zapalio je nemačku "Štuku" koja se, u plamenu koji joj je lizao levo krilo i trup sve ka repu, obrušavala ka zemlji sa sve dvočlanom posadom u kabini. Dok je njegov komandir padao ka tlu na gurtnama padobrana, a uvidevši da je komandirov avion prethodno zapaljen, narednik Đorđe je krenuo u osvetu: iz oštrog desnog zaokreta je krenuo da goni svoj naredni plen, sledeću "Štuku". I to je deo LEGENDE 6. APRILA: postojale su glasine i da je mitraljezac iz "Štuke" otvorio paljbu po nemoćnom komandiru na gurtnama padobrana. Nikada nećemo saznati šta se zapravo dogodilo.

Umetnička vizija pak prikazuje četiri tek pridošla nemačka lovca iz "rumunske" grupe, one nemačke "Emile" sa "žutim" nosevima u "tief-Flug"-u – niskom, skoro brišućem letu; njihova pojava sugeriše da je bitka okončana i da su oni gospodari tog parčeta neba nad beogradskim predgrađem. Lete u staroj i već oprobanoj Meldersovoj [nemački lovački pilot i taktičar vazdušne borbe, Werner "Vati" Mölders, 1913-1941] "Schwarm" ili tzv. "finger-four" formaciji, a kazivanja govore da je pilot Đorđe Stojanović izašao iz svog napada, izvukao se iz tog neravnopravnog sukoba i doleteo nad beogradsko Sajmište, gde je nastavio svoju poteru za nemačkim lovcima.

Uopšteno govoreći, legenda se smatra istorijskom pričom, često sa izmišljenim ili fantastičnim elementima, koja se ne može u potpunosti proveriti i potvrditi. Isto je i sa pogibijom komandira 102. eskadrile tog turobnog dana u istoriji srpskog naroda. Ali, prenošenje ove legende ima za cilj da otrgne od zaborava i podstakne osećaj divljenja za onih 11 pilota Kraljevskog  jugoslovenskog vazduhoplovstva koji su svoje živote tih sudbonosnih dana položili na oltar otadžbine, kao i prema svakom pojedinačnom pilotu koji je u tu neravnopravnu borbu poleteo tokom četiri dana sukoba na nebu iznad jugoslovenske prestonice, 6, 7, 11. i 12. aprila 1941. godine.

Da nije bilo njih, tih aprilskih junaka 1941. koji su branili Beograd od nemačkih agresora, ne bi bilo ni naših junaka odbrane od NATO-agresije s proleća 1999. godine: Milenka, Zorana, Živote, Perketa, Grofa, Ilje, Keše i drugih. Sećanje na obe ratne generacije jugoslovenskih, odnosno srpskih pilota, mora ostati živo. Originalna slika umetnika Branka Oreščanina, ulje na platnu, naslikana je u martu 2023. godine upravo sa takvim ciljem i namenjena je na znanje i rodoljubivu inspiraciju svakom našem građaninu.

Nek’ živi LEGENDA 6. APRILA u generacijama koje dolaze!